Liaisonpsychiatrie/ Liaison Psychiatrie, mijn doel en missie

Deze week was het goed om te horen dat de directie op bijscholing hoorde van Pluk de Dag, Jurn Verschraegen had er reclame voor gemaakt. 

Alez, gauw nog een boekentip.

Pluk de Dag en Project Dementievriendelijk rusthuis zullen nog veel begrip kunnen opwekken voor de noden van mensen met dementie.

Vandaag deel ik met u een tekst die ik in 2011 schreef met de hulp van de studiedienst van de UA. Mijn dank aan Philippe Vanhecke, Katleen Vandendries, Rosianne Bovendaerde (UA) en Wim Legoute (AZ Ieper) voor hun know-how en feed-back waardoor deze tekst mijn betrouwbare houvast is geworden.

De man die nergens naartoe gaat, komt daar over het algemeen ook terecht.

(Dale Carnegie, schrijver van zowat het eerste zelfhulpboek, anno1936)

Ik heb een doel en een missie. 

Liaison in general means:

1.    Communication between two or more groups.

2.    Co-operation, working together.

3.    To bridge

Psychische aandoeningen in algemene ziekenhuizen en woonzorgcentra worden vaak over het hoofd gezien. Ze worden nochtans aangetroffen bij naar schatting 33 tot 50 % van de opgenomen patiënten en bewoners. Ook in ons WZC is dat het geval.

De specifieke doelstelling van de liaisonpsychiatrie is de scheiding tussen de psychiatrie en de rest van de fysische geneeskunde in het algemeen ziekenhuisen WZC  te verkleinen en de zorg voor mensen met psychische én lichamelijke aandoeningen, alsook mensen met psychiatrische problematiek te verbeteren = te zorgen voor een "liaison" of brug tussen lichaam en geest.

In de vorige blog maakte ik duidelijk dat dementie gecatalogeerd is onder psychiatrische aandoeningen met een lichamelijke oorzaak.

Ook uitbehandelde psychiatrische patiënten komen bij gebrek aan speciale opvangmogelijkheden in een psychiatrisch opvangtehuis (een PVT) binnen in een rusthuis voor bejaarden (RVT) of woonzorgcentrum (WZC) zoals het tegenwoordig wordt genoemd.

De psychiater of psychiatrisch hulpverlener richt zich hier op psychische aandoeningen die voorkomen bij mensen met lichamelijke stoornissen of ouderen met klachten zoals verslavingen, stemmingsstoornissen en psychosomatische stoornissen, naast gedragsstoornissen, aanpassingsstoornissen, rouw, die directe lichamelijke complicaties geven zoals acting out (uitbarstingen), suïcidepogingen (zelfmoordpoging) en automutilatie.

Een specifiek aspect van de werkzaamheden van de psychisch hulpverlener in het algemeen ziekenhuis is de rol van consulent (counselor of coach) d.w.z hij adviseert consultvragers, behandelt soms mee of neemt soms de psychische behandeling van bewoners over.

De ziekenhuispsychiatrie wordt uitgeoefend via consulten aan bed van de patiënt op vraag van de behandelende arts en via raadplegingen. Er is dus m.a.w. geen afzonderlijke afdeling "Psychiatrie met eigen opname bedden". Patiënten met somatische en psychische problemen kunnen enkel van deze twee functies gebruik maken.

Opvang van problemen binnen een rusthuissetting heeft geleid tot gestructureerde raadplegingen waarbij de liaisonpsychiater samenwerkt met een meer somatisch georiënteerde specialist: de CRA, de huisarts, de specialist, de gerontoloog, de psychiater, de diëtiste, de raadpleging eetstoornissen, de ergotherapeut, de orthopedagoog, de pijnkliniek, de dienst neurologie, gerontologie en zo meer.

Tenslotte vervult de liaisonpsychiatrie binnen het WZC een brug- of "liaison" functie tussen WZC en de " geestelijke gezondheidszorg" in de regio : de huisarts, de Dienst Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ), de privé werkende psychiaters en psychologen en de psychiatrische residentiële voorzieningen in de regio.

De liaisonpsychiatrie heeft zich de laatste 15 jaar ontwikkeld als een duidelijk herkenbaar onderdeel van de psychiatrie dat als primair doel heeft om consulten op aanvraag van artsen en verpleegkundigen in algemene ziekenhuizen te verrichten.

De liaisonpsychiatrie in woonzorgcentra maakt haar opwachting. WZC van de overheid nemen psychiatrische verpleegkundigen en counselors aan om te helpen bij het zorgen voor ouderen met psychische problemen binnen een holistisch en huiselijk kader.

Er zijn toenemende aanwijzingen dat psychiatrische interventies bij patiënten met zowel lichamelijke als psychische problemen effectief kunnen zijn met betrekking tot duur van opname en aantal heropnames in een ziekenhuis vanuit het WZC.

Ook in de huisartsenpraktijk en bij poliklinische patiënten (patiënten die op raadpleging komen) worden effecten gevonden bij depressieve patiënten in de vorm van een vermindering van de medische consumptie en een verbetering van de klachtenprofielen.

Een vijfde van de consulten betreft patiënten die zijn opgenomen voor een suïcidepoging. Er worden veel oudere patiënten in consult gezien.

Van de niet suïcidepogers is bijna de helft van de patiënten ouder dan 65 en een kwart ouder dan 75. Dat geeft te denken over de psychische belasting van ouderen.

De consulentpsychiater werkt in principe systeemgeoriënteerd. Hij kijkt niet alleen wat er met de persoon aan de hand is, maar kijkt ook naar de context van het consult en de specifieke vraagstelling van de consultvrager. Hij zal eerst met de verwijzer of met de verpleegkundigen van de afdeling overleggen om zijn consultvraag te verhelderen.

De liaisonpsychiatrie voorziet de medewerkers en mantelzorgers van informatie en handvaten om gepast te leren omgaan met de problemen van de bewoner. In de zorg voor mensen met dementie kennen we de referentiepersoon dementie.

Voor de meerwaardezoekers:

Vele ouderen, ook hoogbejaarden, hebben een goede fysieke gezondheid. Het ontbreken van lichamelijke ongemakken beleven zij hetzelfde als bij jongeren als een normale toestand (le silence des organes). Men is zich nauwelijks bewust dat het lichaam een mogelijke hinderpaal kan zijn in plannen en dromen.

Bij het toenemen van de leeftijd wordt de goede gezondheid in toenemende mate als een voorrecht beschouwd.

Lichamelijke confrontaties, afnemende vitaliteit, lichamelijke verschijnselen, kwaaltjes (of die van leeftijdsgenoten) duiken op vanaf het veertigste levensjaar.

Vandaag een geweldige pijn van een stijve nek zeg!

Het zich ‘ouder gaan voelen’ wordt dan vooral bestreden met extra hulpmiddeltjes: cosmetica voor een rimpelloze huid (al zou je die vanaf je twaalfde moeten smeren), extra bijtrainen voor fysieke paraatheid enzovoort.

De wijze waarop lichamelijke veranderingen (in uitzicht en schoonheid), en verstoringen (als ziekten en handicaps) worden verwerkt, verschilt van persoon tot persoon. Wat door de één als een onoverkomelijk trauma wordt beleefd, waarop hij verbitterd reageert, zal door een ander snel, goed, verwerkt worden. De een zet zich vrij snel over de beperkingen van een dieet, voor de ander is zijn leven vergald. Beperkingen in mobiliteit vangt de een op door van achter het raam mensen in de gaten te houden, een ander voelt zich geïsoleerd.

Ook in het uiten van lichaamsklachten zien we grote verschillen. Er zijn mensen die voor het minste in bed blijven, terwijl anderen ondanks de lichamelijke belemmeringen dagelijkse taken blijven opnemen.

Lichamelijke klachten moeten trouwens niet uitsluitend als een teken van lichamelijk lijden gezien worden. Vaak is het een teken dat er sociaal of psychisch iets mis loopt. De klacht is een uiting van belastende omstandigheden die de draag kracht van de persoon te boven gaan.

Het helpt ook al niet dat artsen vooral ‘lichamelijke taal’ spreken waardoor ze het beste te bereiken zijn via lichamelijke klachten.

Praten of Pillen? 

In de eerste fase van dementie, wanneer iemand periodes van verwardheid doormaakt, weet hij goed dat er iets mis gaat met hem. Het maakt angstig en onzeker. Uit vrees om zwak, kwetsbaar, flauw of zot te worden bekeken, en als incompetent (iets niet meer kunnen) te worden behandeld, kan iemand besluiten om de klachten en gevoelens te verstoppen voor zijn omgeving.

Afhankelijkheid  ‘moeten geholpen worden’ is voor veel mensen iets zeer moeilijks om te verwerken.

Lichamelijke klachten zijn nog steeds sociaal wenselijker en die worden eerst geuit.

Psychische klachten hebben al eens een echte fysische oorzaak, denk maar aan achterdocht doordat er gehoorproblemen zijn en de nuance van een boodschap verloren gaat – of stress doordat het zien achteruit gaat en men niet meer kan lezen of TV kijken waardoor men niet kan ontspannen. Depressie door vermindering in mobiliteit waardoor men vrienden niet meer zo vaak ontmoeten kan. Verwardheid door blaasontsteking. Vermoeidheid door verminderde schildklierfunctie of vitaminetekort.

Er zijn ook mensen die denken ziek te zijn. Men spreekt al eens van hypochondrie. Deze mensen blijven overtuigd dat er hen lichamelijk iets scheelt. Ze zijn niet gerustgesteld door medische rapporten. Ze verzamelen een indrukwekkend dossier met onderzoeksresultaten van diverse artsen in verschillende klinieken. Je herkent die mensen doordat ze ook jouw energie (en goed humeur) weten op te slorpen door onverzadigbare honger naar aandacht voor hun klachten.

Er is rouw om verlies van herinneringen, thuis, leeftijdsgenoten..

Ten slotte hebben ouderen hebben niet alleen last van fysische kwalen. Ze komen met hun eigen levensverhaal en ook wel eens ‘uitbehandelde’ psychiatrische problematiek' terecht in het rusthuis.

Vaak kampen bewoners in het woonzorgcentrum niet enkel met de somatische klachten maar stellen zich tevens psychologische en psychiatrische problemen.

De begeleiding en behandeling van deze bewoners vormt de kerntaak van de interne liaison psychiatrie.

Ik spreek over de liaison of brugfunctie psychiatrie.

Tot op heden is dit in ziekenhuizen trend, en in rusthuizen een idee.

In Nederland is men daar al verder mee, en van uit het aangrenzende Limburg hoor ik ook meer aandacht voor psychische hulpverlening in rusthuizen (meestal in samenwerking met een nabijgelegen psychiatrisch centrum).

de rijdende psychiater 1989

Ooit zag ik een documentaire over ‘de rijdende psychiater’ en dat is me steeds bij gebleven als een nuttig idee.
In het rusthuis 'rij' je ook van deur tot deur, kom je in elke kamer bij mensen in hun huis, hun appartement a.h.w. 

Voor de bewoners en hun naasten is het een grote bijdrage aan hun welbevinden.

Het is ook ronduit interessant voor het WZC. In een rusthuis voorkom je er ook veel stress, problemen en werk mee voor de hulpverleners.

Onrustige en agressieve bewoners, bewoners die dwalen, zwerven of weglopen, bewoners die anderen lastig vallen en daar moeilijk op aan te spreken zijn; het zijn situaties die steeds meer voorkomen in verzorgingshuizen. De zorgverleners hadden eigenlijk de mogelijkheid niet om, let wel, als uiterste redmiddel, vrijheidsbeperkende maatregelen toe te passen. Althans niet formeel, maar het werd wel oogluikend toegestaan. (uit een Nederlandse krant anno 2010)

Het is een idee waarvoor de tijd stilaan rijp,is. It ’s an idea who ’s time has come (Covey).

Er is wel degelijk een nood aan een psychiatrisch hulpverlener die mensen ontmoet, hen spreekt, hun dossier bekijkt en een psychisch behandelplan kan opmaken. Het spreekt voor zich dat de liaison hiertoe intens samenwerkt met de diverse diensten en disciplines in het WZC, het ziekenhuis, de huisartsen en andere verwijzers, alsook met de familie en de mantelzorgers.


In mijn huidige functie als hoofd van een afdeling voor mensen met dementie kan ik ook helpen bij een groter begrip voor psychische noden in het rusthuis. Vandaar ook dit project dementievriendelijk rusthuis. 


Bevlogen groeten van uw

coach Clark Kent